Ahura Mazda, Hürmüz, Ohrmazd
Makale: Özhan Öztürk
Ahura Mazda (Farsça: اهورا مزدا) Gökyüzü ordusunun lideri olan yaratıcı ışık ve iyilik tanrısı olup, adı “bilge efendi” anlamına gelmekteyse de sonradan Ohrmazd (Ormuzd), Hürmüz (Farsça: هرمز) veya Hormazu olarak anılmıştır.
Ahura Mazda dualist Zerdüşt dininde kötülük tanrısı Ahriman’ın karşıtı olup onunla devamlı surette savaş halinde olsa da sonunda iyilik kötülüğe galip gelecektir. Zerdüşt dininde cennet, cehennem ve dünyayı yaratmış en önemli tanrı ve gökyüzünün kralı olarak kabul edilmiş ve iyi olan her şeyle özdeşleştirilmiştir. Kimi kaynaklara göre Ahura adı Yunan tanrısı Uranüs kimine göre Hint tanrısı Varuna kimine göre ise her ikisiyle de ilişkili olup, Ermenice Aramazd, Gürcüce Armaz, Yunanca Oromasdes Zeus olarak adlandırılmıştır. Pers geleneğinde Ahura Mazda Atar, Dena, Haoma, Mithra ve Zerdüşt’ün babasıdır. MS 5. Yüzyıl Ermeni kaynaklarında Ohrmazd ile Ahriman’ın Zurvan’ın ikiz oğulları olduğu, yer, gök ve diğer her şeyin yaratıcısı olan tanrının oğullarına seslenerek yanına ilk geleni kral yapacağını ilan etmiştir. Ahriman annesinin rahminden çıktığı gibi tahtta hak iddia etmişse de Zurvan önce sevgili oğlu Hormazu’nun tahta çıkması ardından Ahriman’ın 9 bin yıl tahtta kalmasına karar vermiştir.
Pers yaratılış efsanesine göre bir yabani boğa Mihtra ile bir mağarada mahsur kalmış, kaçmayı denediği zaman ise Mithra tarafından kesilerek öldürülmüştür. Boğanın yeryüzüne akan kanı sayesinde yaşam ortaya çıkmıştır. Ahura Mazda oğlunu Azi Dahaka adlı ejderhanın insanoğluna yaptığı zulme son vermesi için göndermiş Atar’da canavarı bir dağa zincirlemeyi başarmıştır.
1. Darius döneminde ait bir taş yazıtta her şeye gücü yeten Ahura Mazda’nın yeryüzünü, cenneti ve ölümlü insanı yarattığı bildirilmektedir. Ahura Mazda ayrıca kendisine evreni yönetmesinde yardım etmeleri için aralarında Aşa Vahişta (Gerçek), Vohu Manah’ın da (İyi akıl) bulunduğu altı kutsal varlık veya melek yaratmıştır. Kimi zaman sakallı bir erkeğin yüzüne sahip kanatlı bir yaratık çoğunlukla ise yıldızlarla süslü bir cübbe giyer tarzda, bir çemberin içerisinde tasvir edilen Ahura Mazda’nın meleklerce gözetilen tahtının en yüksek cennette bulunduğuna inanılmaktaydı.
MÖ 1500’lerde Pers kültürünün parçası olmasına karşın oldukça geç dönemde Roma kültürüne kabul edilen, özellikle Flavius döneminde Roma ordusunca tapınılan tanrıya ait MS 307’ye tarihlenen bir tapınağın Tuna nehri havzasında bulunması kültün yayıldığı alanı göstermesi açısından ilginçtir. Tanrı Roma Mithraizminin ana figürü olmakla birlikte Roma yazıtlarında Ahura Mazda olarak anılmamıştır.
Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016